MarlinNPOstart
Hoe reactionaire intellectuelen in de jaren ’20 via splinterpartijtjes geleid door excentrieke populisten zoeken naar een antwoord op de bestaande ontevredenheid over het communisme, het grootkapitaal en de democratie.
Titel: Allen tegen allen (oktober 2020)
Beoordeling: ****
Genre: Documentaire
Scenario en regie: Luuk Bouwman
Cinematografie: Jan Pieter Tuinstra
Uitzendkanaal: NPOstart
Holland op zijn smalst
De scene waarin Jan Baars, oprichter van een van de eerste fascistische partijen in het vooroorlogs Nederland, vertelt over zijn activiteiten als volksmenner toont heel mooi de kracht van deze documentaire. We horen een interview met deze gewezen marktkoopman Baars dat kennelijk na de oorlog is opgenomen en als audiobron bewaard is gebleven.
Terwijl we als kijker in vogelvlucht over een prachtig Hollands rivierenlandschap vliegen, horen we hem enthousiast vertellen over een bijeenkomst van de Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond, waar hij spreker was:
‘Ik ging een weddenschap aan…
Ik zei jongen: ik zal iets zeggen en ik krijg een daverend applaus.
Binnen tien minuten zeg ik iets dat absoluut tegenstrijdig is daaraan…
…en ze klappen nog harder.
Nou ik heb het gewonnen.
En wat is het massa publiek?
Het kiesvee.’
(…)
‘Als je het maar met genoeg aplomb de zaal in gooit, klappen ze nog harder,’.
Je zou heel gemakkelijk een parallel kunnen trekken met hoe anno 2020 op nepnieuws gereageerd wordt door de gemiddelde Nederlander op Facebook. De onzin wordt gretig gedeeld, ondanks de tendentieuze en verdraaide inhoud van de hagenpreken van nu.
Het is een vreemde ervaring: naar een Nederlandse fascist uit het verleden te luisteren en tegelijk typisch Hollandse beelden voorgeschoteld krijgen van natuurschoon. Je voelt je bijna schuldig. De documentairemaker Luuk Bouwman zet je daarmee meteen aan het denken. Ik zelf dacht bij deze fascistische leider: hoe is het mogelijk dat deze idioot na de oorlog nog vrij rondliep? Wat op zich een rancuneuze gedachte is natuurlijk. Maar ik dacht ook, onder invloed van de prachtige beelden van een ontwakend rivierenlandschap: ‘ben ik een fascist als ik mijn eigen land (Blut & Boden) met een groen weiland en een molen ontroerend mooi vind?’.
Het zijn natuurlijk interpretaties van mij als kijker. De documentaire zelf houdt zich mooi op de vlakte wat betreft de goed/fout-discussie. Zelfs de verzamelaars van fascistische parafernalia die als een kapstok fungeren om het verhaal van de docu te vertellen, worden in hun waarde gelaten. Wanneer een uitermate dubieuze verzamelaar vertelt hoe hij het paspoort van Anton Mussert heeft kunnen bemachtigen, wordt niet doorgevraagd. De documentairemaker staat in die zin gelukkig nog niet in in de modus van politieke correctheid die nu zo de norm lijkt te zijn in Nederland. Want het was natuurlijk heel makkelijk geweest om iemand die als hobby heeft om speldjes te verzamelen van fascistische bewegingen als ‘fout’ weg te zetten. Dat gebeurt niet. Dat is eigenlijk de reden om de documentaire morgen nog te gaan zien.
Het vlooienspuit-apparaat van Wichmann
Wie geïnteresseerd is in de onlangs opgelaaide discussie rond de Muur van Mussert in Lunteren (slopen of conserveren als erfgoed) wordt bediend met indrukwekkende archiefbeelden van een NSB-bijeenkomst ter plaatse. Maar de focus ligt vooral op de periode voor de NSB.
Het was een bonte stoet aan excentriekelingen die in de jaren ’20 sympathiseerde met het nieuwe geloof uit Italië. We lezen bijvoorbeeld de schokkende pamfletten van professor Bolland. We volgen ene Alfred Haighton, zoon van een miljonair uit de verzekeringsbranche, die fascistische partijen financierde. Maar ook de mij onbekende Utrechtse kunstenaar en dandy Erich Wichmann komt aan bod. Allemaal intellectuelen, kunstenaars en ondernemers uit de prille begintijd, nog voor dat de NSB de grootste fascistische partij in Nederland werd. Wichmann maakte deel uit van de fascistische beweging De Bezem en was medeoprichter van de Rapaille-partij. Alleen al zijn idee om in 1928 met een ‘vlooienspuitapparaat’ de op 1 mei voorbij marcherende socialisten te gaan besproeien, is hilarisch. Daar wil je meteen meer over weten. Snel kijken dus want de docu is voor dat je het weet weer uit de bioscopen.
Marlin
