Marlin*** NPOstart (docu )
Normaal gesproken zou het natuurlijk niet kunnen: een documentaire maken over je opa die als KNIL-officier in Nederlands-Indië een vieze oorlog voerde. Zo’n onderwerp staat te dicht bij de maker. Het verhaal wordt dan snel een particulier pamflet met een politiek oordeel of een ijdel psychologisch portret. De subjectiviteit waarmee de gebeurtenissen worden ingekleurd, doet de historische werkelijkheid, voor zover die bestaat, geweld aan. En de maker is zich van geen kwaad bewust.
Hans Goedkoop, we kennen hem als sympthatieke presentator van Andere Tijden, is met Indonesië roept (naar Ivens film ‘Indonesia calling’ uit 1946) vet in deze valkuil getrapt. Hij loopt 8 afleveringen op kosten van de subsidiegevers gezellig door Indonesië ‘oe’ en ‘á’ te roepen, zich verbazend over zichzelf en zijn eigen familiegeschiedenis. De serie had ook ‘Hans roept’ kunnen heten. Zonder dat je daarop zit te wachten is de docu een persoonlijke zoektocht geworden rond de vraag ‘was mijn opa fout tijdens de politionele acties in toenmalig Nederlands-Indië’. Of meer woke en eigentijds geformuleerd: ‘tijdens de koloniale oorlog tegen Indonesië’ – kies zelf maar. Terwijl je natuurlijk een beeld wil met zoveel mogelijk verschillende verhalen van de slachtoffers en de daders. Om dan zelf te kunnen oordelen over de feiten.
Titel: Indonesië roept (naar Ivens film ‘Indonesia calling)
Beoordeling: ***
Makers: Gerda Jansen Hendriks en Hans Goedkoop
Duur: 8 afl. van 60 min
Genre: TV-documentaire reeks
Blog: https://project2021.ntr.nl/
Kanaal: NPOstart
‘Indonesië roept‘ op NPOstart over de koloniale oorlog van Nederland in Indonesië is het bekijken waard
Wanneer je deze persoonlijke noot als een dissonant negeert is de tv-serie over de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië in de periode 1900-1950 zeker het bekijken waard. Het camerawerk levert mooie beelden op van het huidige Indonesië, het immense land met meer dan 277 miljoen inwoners dat ooit tot de Nederlandse gewesten behoorde. Qua grootte van het grondgebied was Nederland rond 1900 een serieuze koloniale macht ten opzichte van Groot-Britannië en Frankrijk. Toen Drees uiteindelijk de soevereiniteit moest overdragen aan president Soekarno in 1949 werden we internationaal gereduceerd tot ‘die boerderij aan de Noordzee’.
We zien in de serie de bekende beelden van Indonesiërs die overal in steden toeterend op brommertjes over de onverharde wegen met palmbomen en krottenwijken hobbelen of tot hun enkels in de sawahs staan te ploeteren. Maar wat je nog al eens wilt vergeten is dat Nederlands-Indië destijds bestond uit een bonte verzameling eilanden met veel etnisch verschillende bewoners (mag je nog ‘volkeren’ zeggen?). Deze verscheidenheid aan mensen en culturen werd paradoxaal genoeg tot een eenheid gesmeed onder het Nederlandse bewind. Toen Cornelis Houtman in de 16e eeuw in de Oost aan land stapte om de grondstoffen te exploiteren en de lokale bevolking te onderdrukken. Deze volkeren hadden vervolgens na de Tweede Wereldoorlog onder leiding van revolutionarie leider een schijn van eenheid. Iedereen kwam tegen het kolonialisme in opstand.
Het huidige Indonesië staat vol met oorlogsgraven, gedenktekens en musea die refereren aan deze onafhankelijkheidsstrijd. Net zoals in de TV-serie van de Belg Reybrouck maakt de regisseur van Indonesië roept dankbaar gebruik van de kijkdoosachtige ‘diorama’s‘ van het Indonesian National History Museum in Monas. Het zijn beelden van nationalistische propaganda van het huidige Indonesië.
Maar er komen in de serie ook Indonesische historici en ooggetuigen aan het woord die een betrouwbaar beeld schetsen van wat er werkelijk gebeurd is. In de gehele twintigste eeuw is deze geschiedenis vertelt vanuit het perspectief van witte Nederlandse historici. Het is heel verfrissend om de andere perspectieven aan het woord te zien.
De micro-geschiedenis van Rein van Langen (1898-1983) in Java en Nederland wisselt in een prettig ritme met de macro-geschiedenis van het dekolonisatieproces in Nederlands-Indië van 1900 -1949
De documentaire toont een goede balans tussen het persoonlijke verhaal van de opa van Hans Goedkoop en de macro-ontwikkelingen in de kolonie van Nederland. Aflevering 1 begint bij de geboorte van Van Langen in Magelang op Java in 1898 en we volgen hem in de rest van de afleveringen in zijn carriere als beroepsmilitair. Hij volgde de KMA in Breda en ging na de Eerste Wereldoorlog terug naar zijn geboorteland. Hij werd officier bij het koninklijk Nederlands Indisch Leger (K.N.I.L) en maakte militaire carrière die hem uiteindelijk na de Tweede Wereldoorlog bracht tot de rang van generaal-majoor van de Tijgerbrigade. Daar raakt de micro-geschiedenis hard het grote historische verhaal van Europese staten die de grip op hun koloniën na de Tweede Wereldoorlog gaan verliezen.
Het regiment van Van langen kreeg van de regering in 1947 de moeilijke opdracht om orde op zaken te stellen in het inmiddels opstandige Nederlands-Indië. Dienstplichtigen en beroepsoldaten uit Nederland vertrokken met schepen naar de kolonie. Daar had Soekarno na de capitulatie van Japan de onafhankelijkheid van de republiek Indonesië uitgeroepen in 1946. Zij werd niet geaccepteerd door de Nederlandse staat. Soekarno werd als een verrader gezien omdat hij had samengewerkt met de Japanse bezetter. Van Langen moest met zijn troepen deze opstand neerslaan. Om de actie in de ogen van de buitenwereld en de Verenigde Naties niet te oorlogszuchtig te laten lijken sprak de Nederlandse regering in de pers van een ‘politionele actie’ in plaats van oorlog.
Lokale Indonesische historici bieden in de docu ‘Indonesië roept’ van Hans Goedkoop een verfrissende kijk op de wandaden van de Nederlandse militairen in de Oost.
De leader van elke aflevering toont een fietsende Hans langs een Hollands kanaal. Plotseling zien we palmen langs de weg staan en is het kanaal veranderd in een sawah. Een mooi staaltje After Effects beeldbewerking en een metafoor voor hoe de Hollandse jongens zich gevoeld moeten hebben toen zij voor hun nummer (sommige van de militairen waren dienstplichtig en soms niet ouder dan 19 jaar) plotseling de Hollandse polder moesten verruilen voor de dreigende jungle. Het historische filmmateriaal en de bekende archieffoto’s zijn soepel geïntegreerd met beelden van het Indonesië van nu waar Hans Goedkoop rondrijdt op zoek naar ooggetuigen van toen. Maar zoals gezegd bieden de persoonlijke foto’s uit Hans’ familiealbum en dagboekaantekeningen van zijn opa ook onnodig vals sentiment. Het was natuurlijk inderdaad een vieze oorlog in het toenmalige Nederlands-Indië met aan beide kanten onnodige slachtoffers. Uiteindelijk heeft een oorlog alleen maar verliezers. Maar die conclusie trek ik liever zelf, in plaats van dat ik moet kijken naar de maker die voor de camera ‘plotseling’ volschiet als hij zich realiseert dat zijn opa mede-verantwoordelijk was voor de executie van honderd Indonesische vrijheidstrijders. Of ‘terroristen’, al naar gelang de bril die je opzet.
De documentaire biedt niet alleen het perspectief van de Indonesische vrijheidsstrijders maar ook dat van de Nederlandse militairen op een vage missie in een ver land. ‘Soekarno halen, ‘ bleek in de praktijk niet zo makkelijk en al snel werd duidelijk dat het verlangen naar vrijheid en autonomie van de Indonesische bevolking onomkeerbaar was. De Tijgerbrigade had een mission impossible. Vergelijkbaar met de Amerikaanse inmenging in Vietnam in de jaren ’60.
Nog een lijstje met waardevolle documentaires over de geschiedenis van Nederlands-Indië/Indonesië:
Aflevering 5 van ‘Indonesië roept’ Geen weg terug begint met een ontroerend beeld van de in Java geboren acteur Willem Nijholt (1934 –2023). Daarom staat hij boven aan. De inmiddels overleden held van mijn jeugd zien we, vechtend tegen het monster van Alzheimer, met die prachtige Indische dictie een fragment voorlezen van een dagboekaantekening van zijn moeder. Hij zat tijdens de Japanse bezetting van Indonesië als kleine jongen met zijn moeder geïnterneerd in het kamp Lampersari in Semarang.
- Aflevering 5: ‘Indonesie roept’, Geen weg terug
- ‘Onze Jongens op Java’ – Coen Verbraak
- ‘Revolusie’ – Rijbroek
Marlin
