Marlin🦷🦷🦷🦷 Netflix (oorlogsfilm)
‘Erläutern Sie den Titel,’ ik hoor het mijn medewerker Duits (Ton Faas) nog precies zeggen – de sadistische twinkeling in zijn ogen sprak boekdelen. ‘Dit weet je vast niet,’ leken die ogen te zeggen. Het is 1985 en ik heb de anti-oorlogroman ‘Im Westen nichts Neues’ van R. M. Remarque op mijn lijst staan. Ik begin te hakkelen in mijn steenkool Duits over het legerbericht dat in de Duitse kranten verscheen in oktober 1918, op de dag van de dood van het hoofdpersoon uit het boek, Paul Bäumer. Het bericht was symbolisch voor de absurditeit van de Eerste Wereldoorlog. Er stond alleen: Im Westen nichts Neues.
Er was helemaal niets te melden van het Westfront. Terwijl de jonge Duitse frontsoldaat Paul Bäumer en ook al zijn schoolvrienden en miljoenen andere Duitse soldaten waren gestorven in een zinloze oorlog.
Het boek uit 1926 dat de desastreuze gevolgen beschrijft van een moderne oorlog voor een generatie Duitsers is wereldberoemd geworden. Ik kan het iedereen aanraden nog eens te (her)lezen. Op storytel staat een versie voorgelezen door Jan Meng. Maar je kan natuurlijk ook de recente verfilming op Netflix aanzetten.
Titel: Im Westen nichts Neues
Beoordeling: 🦷🦷🦷🦷
Genre: (anti) oorlogsfilm
Regie: Edward Berger
Uitzendkanaal: Netflix
In 1931 werd het boek al een keer in de VS verfilmd en uitgebracht onder titel ‘All Quiet on the Western Front’. (De film is nog te zien op Prime) In het Duits nagesynchroniseerd werd hij ook in Berlijn vertoond in dat jaar. Het leidde toen al tot grote rellen in Duitsland onder ultra-rechts. Het boek werd in de jaren ’30 door Hitler verboden en verbrand. Na die Tweede Oorlog, waar Duitsland de aanstichter van was, werd het nog een keer verfilmd in de jaren ’70.
Of het nu om de 50 miljoen slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog gaat of een verloren finale in 1974: Duitsland blijft een schuldig land in ons collectieve geheugen.
De remake uit 2022 die nu op Netflix draait is zeker de moeite waard. In tegenstelling tot de kaskraker ‘1917’ van S. Mendes doet de regisseur Berger niet zijn best om zijn personages nog heldhaftig over te laten komen. Dit kan ook niet want het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de Duitsers. In het historische narratief dat ons perspectief bepaald sinds de Vrede van Versailles zijn onze oosterburen de schuldigen aan de WO1. Daarmee is het Duitse volk in ons collectieve geheugen verankerd als de oorzaak van verlies. Of het nu om de doden in de Tweede Wereldoorlog gaat of een verloren finale in 1974: Duitsland is een schuldig land.
De schrijver Remarque (1898-1970) was zelf zo’n Duitse oorlogsveteraan van 20 jaar die na 1918 deze last verder moest dragen. Hij schreef een echte anti-oorlogsroman. De hoofdpersoon en zijn 6 schoolvrienden uit het verhaal worden in hun middelbare schooltijd opgejut door de directeur van hun school om dienst te nemen en voor volk en vaderland naar het front te trekken. Naïef en volledig begeesterd door het idee van een snelle overwinning (‘in 2 weken staan we in Parijs’) hebben zij zin in de oorlog. Zingend stappen zij in de trein die hen in 1916 naar het Westfront brengt. Het verhaal eindigt met een volledig gedesillusioneerd hoofdpersoon, die niet meer geloofd in de mensheid. De schrijver laat Paul sterven met een glimlach op zijn gezicht, omdat hij weet dat de overlevenden van een oorlog een nog grotere hel tegemoet gaan. In de krant staat op dat moment als nieuws over de oorlog: ‘Im Westen nichts Neues.’ Zo onbelangrijk is de dood van een mensenleven geworden.
Regisseur Berger vertelt in zijn ‘Im Westen nichts Neues’ nog sterker het verhaal over de verloren generatie
Zo is het Remarque zelf ook vergaan als oorlogsveteraan. Hij gaf met zijn boek een stem aan een generatie van verliezers. Berger zet met zijn remake deze ongemakkelijke lijn voort. Als het aan hem had gelegen hadden we gewoon een uur naar trommelvuur zitten kijken en luisteren om de gekte van de oorlog als publiek goed in te voelen. Eigenlijk zou je dan het volgende uur alleen maar beelden van voorwaarts stormende soldaten die als slachtvee ratelend mitrailleurvuur tegemoet hollen. Dat was de realiteit van de Blitzkrieg die na een paar maanden veranderde in een Sitzkrieg met af en toe een kortstondige aanval die dood en verderf zaaide onder zowel Engelsen, Fransen en Duitse soldaten. En dat ging zo’n 4 jaar door tussen legers die heen en weer trokken over kapotgeschoten land over misschien wel een strook van hoogstens 150 km breed.
Absoluut hoogtepunt qua absurde gruwel in de film vormt de scene waarbij Paul in het niemandsland dat we ze goed kennen van de zwartwit-foto’s van de velden in Vlaanderen en Noord-Frankrijk in een bomkrater beland. Een halfdode Fransman ligt aan zijn zijde.
We zien eerst de hysterische blik van Paul die langzaam zich realiseert dat hij nog leeft. Hij stoot alleen maar dierlijke kreten uit. In de immense bomkrater wordt het langzaam stil, doodstil. Dan hoort Paul gereutel en merkt hij een Franse soldaat op die aan het sterven is op een paar meter van hem vandaan. Hij kruipt naar hem toe en hakt als een wilde met zijn bajonet op hem in. Plotseling stopt hij en begint hij zijn vijand zomaar te knuffelen. Hij wrijft de modder van zijn gezicht, ziet en voelt een mens onder het uniform, en hij probeert paniekerig de wond te verzorgen die hij net zelf heeft veroorzaakt. In de jas van de Fransman vindt hij een paspoort en een foto van de vrouw en kinderen van de Franse soldaat. Paul mompelt iets van ‘Es tut mir Leit’ maar de Fransman verstaat hem niet. Een scene die zo absurd en eenzaam is neergezet dat het zelfs de meest verstokte liefhebber van oorlogsfilms zal duidelijk maken wat Remarque bedoelde met de waanzin van oorlog.
Een debat over de slotscene van ‘Im Westen nichts Neues’ op Duitse media
Een ding begreep ik niet aan het script. De film eindigt niet zoals het verhaal van Remarque, met het oorlogsbericht in de krant en de dood van Paul. Berger geeft een draai aan het verhaal als het einde van de oorlog nadert. We zien de beroemde wagon in de Franse stad Compiègne. Franse en Duitse regeringsleiders besluiten tot een wapenstilstand die in zal gaan om 11 uur op 11 november 1918. Maar tegelijk roept de Duitse generaal waar Paul Bäumer als soldaat onder valt nog een keer zijn troepen bijeen om volkomen zinloos nog een laatste keer ten strijde te trekken. Dit is historisch onjuist. Er zijn helemaal geen gevechtshandelingen op die schaal geweest toen de wapenstilstand werd afgekondigd. We kennen natuurlijk wel het verhaal dat Hitler later zal gebruiken om de zwakke regering in Weimar zwart te maken. De Duitse legerleiders wilden zich niet overgeven. Dat zal dat bekend worden als de Dolksteek-legende in de Duitse geschiedenis.
Nog voor het staakt het vuren klinkt, zien we Paul nog een keer over de top gaan. Dit keer wordt hij geraakt en sterft met die gelukzalige glimlach op zijn gezicht, dat wel.
Daarmee ontkracht de slotscene de titel van het boek. Die titel waar ik tijdens mijn boekententamen Duits zo op zat te zweten. Ik begreep dat op social media in Duitsland een heel debat is ontstaan over de vrije interpretatie van het boek van Remarque door regisseur Berger. Over de Eerste Wereldoorlog raakt nooit iemand uitgepraat.
