Marlineen onderzoek naar waarden
Soms heb je een apart gevoel van herkenning als je naar een liedje luistert, een schilderij bekijkt, een gedicht of een boek leest, een film of een gebouw bekijkt. Het is een soort Aha-erlebnis op het moment dat je iets in zo’n culturele uiting herkent. Wat is dat precies?
Ik noem het hier even als werktitel een ‘leidmotief’. Ik weet nog niet of ‘leidmotief’ de juiste term voor dit verschijnsel is. Je zou het ook, minder gewichtig, een ‘thema’ kunnen noemen waar de kunstenaar in zijn of haar kunstwerk aan refereert.
Soms appelleert een kunstwerk aan een emotie, misschien wel een levensgevoel. Een collectief beleefd verschijnsel. Bijv. eenzaamheid, weltschmerz of het gevoel dat je iets kwijt bent wat nooit meer terugkomt (‘verlies’). Ik noem maar wat. Ik kan het nog niet goed benoemen maar ik wil zo’n motief dat bepaalde uitingen gemeen hebben in een tijdlijn of woordwolk gaan zetten. Het zijn de lijnen die kunstuitingen met elkaar verbinden en met de kijker, lezer of luisteraar. Zijn dat waarden? Eigenlijk is dit een onderzoek naar waarden dat nog vorm moet krijgen en richting, tijdens het indelen.
Pieter Steinz probeerde dit gemeenschappelijke element voor de Europese cultuur te vangen. Hij had het over wat typisch Europees was aan een Kuifje stripboek of een liedje van Jacques Brel of een schilderij van Van Gogh. Dat is ook leuk maar ik wil het op deze blog breder trekken. De oorsprong van het thema hoeft niet per se Europees te zijn. Het kan ook Amerikaans zijn, Surinaams, Indonesisch of Japans zijn.
Ik ga met terugwerkende kracht bepaalde postings die over een kunstwerk gaan (film, roman, tv-serie, podcast, gedicht, schilderij, gebouw, beeldhouwwerk, muziek) taggen met een thema-categorie. Als experiment. Waarom?
Om te kunnen benoemen waar de kunstuiting overgaat en een soort begrippenapparaat (instrument?) ontwikkelen waarmee kan worden beoordeeld of iets resoneert zodat er meer plezier (= resonantie) ontstaat in de beleving.
Begin met beginnen
Je begrijpt vast wel waar dit filmpje over gaat, zonder dat dat expliciet wordt genoemd ā er worden immers helemaal geen woorden in de film gebruikt. Het thema (āonderwerpā) van het filmpje blijft impliciet, maar je voelt het wel: Father and Daughter gaat over de dochter die haar vader erg mist, en een leven lang blijft missen. Dat noem ik een levensgevoel.
In verhalen, gedichten, romans, films, liedjes en schilderijen kunnen we ook vaak het thema aanwijzen, maar het wordt ook in literatuur niet expliciet genoemd. Romeo en Julia begint niet met de zin: āDit boek gaat over de onmogelijke liefde die sterker is dan alles.ā
Je moet dus zelf ontdekken wat het belangrijkste onderwerp in het verhaal is. Je vraagt je af: waarom zou de schrijver dit verhaal hebben geschreven? Waar gaat het verhaal nu echt over? Dat is literatuur. Er zijn in kunstwerken verschillende soorten elementen die bepalend zijn voor het verhaal dat het werk vertelt.
Abstracte motieven:
dit zijn kleinere motieven, zoals toeval, liefde, haat, vergelding, wraak, jaloezie, hybris enz.
Leidmotief:
een leidmotief heeft altijd een symbolische functie, zoals een concreet, tastbaar en terugkerend element.
Klassieke motieven:
dit zijn opvallende elementen uit een klassiek verhaal zoals oedipus, prometheus, sysiphus, narcissus enz.
Als experiment wil ik in de categorie ‘thema’ alle waardevolle culturele uitingen die ik op deze site heb besproken clusteren. Dit kan demonstreren dat veel thema’s eeuwig zijn en steeds in verschillende vormen in alle tijden in culturele uitingen steeds terugkomen. En vaak ook een nieuwe invulling krijgen.
Ik weet niet goed waarom ik dat leuk vind. Er loopt bijvoorbeeld een lijn van Bertold Brecht en Woodie Guthrie naar Bob Dylan maar ook naar David Bowie en het is leuk om die motieven te volgen en te herkennen.
Burijn
