Soms heb je een apart gevoel van herkenning als je naar een liedje luistert, een schilderij bekijkt, een gedicht of een boek leest, een film bekijkt. Het is een soort Aha-erlebnis op het moment dat je iets in een culturele uiting herkent. Wat is dat precies? Ik weet ook nog niet of ‘leidmotieven’ de juiste terminologie is voor dit verschijnsel.
Soms appelleert een kunstwerk aan een emotie, misschien wel een levensgevoel. Een collectief beleefd verschijnsel. Bijv. eenzaamheid, weltschmerz of het gevoel dat je iets kwijt bent wat nooit meer terugkomt. Ik noem maar wat. Ik kan het nog niet goed benoemen maar ik wil zo’n motief die bepaalde uitingen gemeen hebben in een tijdlijn gaan zetten. Het zijn lijnen die kunstuitingen met elkaar verbinden. Een onderzoek naar waarden dat nog vorm moet krijgen en richting, tijdens het indelen.
Pieter Steinz probeerde dit gemeenschappelijke element voor de Europese cultuur te vangen. Hij had het over wat typisch Europees was aan een Kuifje stripboek of een liedje van Jacques Brel of een schilderij van Van Gogh. Dat is ook leuk maar ik wil het breder trekken.
Begin met beginnen
Je begrijpt vast wel waar dit filmpje over gaat, zonder dat dat expliciet wordt genoemd – er worden immers helemaal geen woorden in de film gebruikt. Het thema (‘onderwerp’) van het filmpje blijft impliciet, maar je voelt het wel: Father and Daughter gaat over de dochter die haar vader erg mist, en een leven lang blijft missen. Dat noem ik een levensgevoel.
In verhalen, gedichten, romans, films, liedjes en schilderijen kunnen we ook vaak het thema aanwijzen, maar het wordt ook in literatuur niet expliciet genoemd. Romeo en Julia begint niet met de zin: ‘Dit boek gaat over de onmogelijke liefde die sterker is dan alles.’ Je moet dus zelf ontdekken wat het belangrijkste onderwerp in het verhaal is. Je vraagt je af: waarom zou de schrijver dit verhaal hebben geschreven? Waar gaat het verhaal nu echt over? Dat is literatuur.
Als experiment wil ik in de categorie ‘levensgevoel’ alle waardevolle culturele uitingen die ik op deze site heb besproken taggen. Dit kan demonstreren dat veel thema’s eeuwig zijn en steeds in verschillende vormen in alle tijden in culturele uitingen steeds terugkomen. En een vaak ook een nieuwe invulling krijgen.
Ik weet niet goed waarom ik dat leuk vind. Er loopt bijvoorbeeld een lijn van Bertold Brecht en Woodie Guthrie naar Bob Dylan maar ook naar David Bowie en het is leuk om die motieven te volgen en te herkennen.
