Lojong 21. Houd er plezier in

Always maintain a joyful mind

Punt V. Meet je vooruitgang…

Waarom is lachen belangrijk?

Omdat geestelijke beoefening anders al snel zwaar, streng of mechanisch wordt. Vreugde, humor en dankbaarheid zorgen ervoor dat je op een duurzame manier kunt blijven oefenen. Zelfs een sombere geest kan leren luchtiger met zichzelf om te gaan.

Volg je glimlach
Je raakt jezelf niet van het ene op het andere moment kwijt. Dat gaat stapsgewijs. In geen van die stappen gebeurt het echt — maar alle stappen samen kunnen je brengen op een plek waarvan je je op een dag vertwijfeld afvraagt: hoe ben ik hier in hemelsnaam terechtgekomen?

De eerste getuige is het vermogen om op te merken wanneer je op het punt staat zo’n stap te zetten. Ze zegt niet wat je moet doen. Ze zegt ook niet dat het fout is. Maar ze maakt je opmerkzaam: dit is anders dan anders, het klopt niet helemaal. Ze nodigt je uit te onderzoeken wat, in dit moment en deze situatie, een passende keuze zou kunnen zijn.

Misschien voel je dat als een aarzeling. Of als een licht ongemak. Een gevoel van afstand, of juist van ongewone nabijheid. De eerste getuige laat je weten dat jouw mogelijkheden en beperkingen op dat moment niet goed matchen met wat de situatie van je vraagt. Er kan te veel van je gevraagd worden — maar ook te weinig. Misschien wordt er een beroep gedaan op vaardigheden die je niet liggen, terwijl jouw werkelijke talenten worden genegeerd. Er is geen afstemming.

Hoe stem je af? Niet door een vaste route te volgen, maar door richting te voelen. Er zijn vele wegen die dezelfde richting gaan. Oefenen betekent telkens opnieuw voelen of je nog meebeweegt met wat klopt.

Slogan 21, “Houd er plezier in”, past wonderwel bij die beweging. Want plezier is misschien wel de meest onderschatte graadmeter voor afstemming.

We hebben geleerd om plezier te wantrouwen. Het zou lichtzinnig zijn. Oppervlakkig. Alsof serieus leven en vreugde niet samen kunnen gaan.

Maar kijk naar de Dalai Lama en Desmond Tutu — misschien wel de vrolijkste mensen ter wereld. Hebben zij reden om vrolijk te zijn? De Dalai Lama leeft al decennia in ballingschap. Desmond Tutu groeide op in een door apartheid verscheurd land. En toch: hun ogen lachen. Niet uit ontkenning. Niet om het leed weg te lachen. Hun vrolijkheid is geen frivoliteit of afleiding. Het is hun kracht, hun bedding. Ze weten dat als je jezelf niet verliest in zwaarte, je het lijden veel beter kunt dragen.

Hun glimlach is geen gevolg van comfort, maar een bron van kracht. Het is een houding. Een openheid. Een vorm van aandacht, waarin voelen, denken en handelen samenvallen.

Als plezier een houding is, kun je het ontwikkelen. En precies dat is waar zen beoefening over gaat: het vermogen cultiveren om onder alle omstandigheden contact te kunnen maken met je levensvreugde. Om wat er ook op je pad komt met openheid tegemoet te treden. En ja — ook met plezier.

Dat is geen naïef optimisme, maar het openen van ruimte. Voor compassie en helderheid. Voor lichtheid die draagt in plaats van ontkent.

De ultieme eenheidservaring? Samen lachen. Dan zijn er even geen ego’s. Geen verhalen. Geen rollen. Alleen lachen. En als je uitgelachen bent, hervind je jezelf — en gaat het leven verder. Maar de herinnering blijft.

Laten we veel van die herinneringen kweken.

Houd er plezier in

Deze slogan roept ons op om een houding van vreugde, lichtheid en humor te behouden tijdens onze geestelijke oefening – juist ook in moeilijke tijden. Niet omdat we altijd blij moeten zijn, maar omdat het mogelijk wordt om vreugde te ervaren, zelfs wanneer dingen tegenzitten, wanneer we geoefend zijn in het werken met onze geest.

Wat betekent dit concreet?

• Vreugde is een vaardigheid, geen verplichting. Het gaat er niet om dat je jezelf forceert om positief te zijn. Je hoeft geen nep-spiritualiteit op te zetten als je je rot voelt. Maar je kunt leren herkennen wanneer je geest helder en open is – en dat moment koesteren.
• Oefening schept ruimte. Naarmate je meer ervaring hebt met meditatie en het werken met emoties, wordt het makkelijker om ook in moeilijke situaties wat afstand, ruimte en zelfs lichtheid te ervaren.
• Vreugde als tegenkracht. In plaats van verstrikt te raken in negativiteit, kun je via vreugde en humor je geest openen. Niet door problemen te ontkennen, maar door er vrijer mee om te gaan.
• Vallen en opstaan hoort erbij. Wanneer je je vreugde verliest, merk dat dan op zonder jezelf te veroordelen. Dat is de beoefening: herkennen waar je staat, en opnieuw de draad oppakken.
• Gebruik vreugde als kompas. Deze slogan is een evaluatiemiddel, geen morele plicht. Je kijkt gewoon: is er vreugde? Zo niet, dan onderzoek je zachtmoedig wat er speelt en hoe je geest werkt.

Kort gezegd:

“Houd er plezier in” betekent: oefen met een open hart. Niet ondanks het lijden, maar er middenin. Vreugde is geen resultaat aan het einde, het is deel van de weg.

Reflectie-oefening

Stick to the plan

(39) Houd je bij één intentie

(vrij naar Norman Fischer, Training in compassie – Zen Teachings on the Practice of Lojong en de zenlessen van Arthur Nieuwendijk, Zen.nl Amsterdam)

De Tibetaanse brontekst van Lojong-slogan 21 luidt:

སེམས་སྐྱོ་མ་བྱུང་བར་འཇུག་པ།

sems skyo ma byung bar ’jug pa

Letterlijke vertaling:

“Oefen zonder moedeloos te worden”

Of: “Blijf oefenen zonder neerslachtig te raken”

Toelichting:

• སེམས་སྐྱོ་ (sems skyo) betekent “moedeloosheid”, “neerslachtigheid” of “mentale uitputting”.
• མ་བྱུང་ (ma byung) = “niet ontstaan”, dus: “laat [die toestand] niet opkomen”.
• བར་འཇུག་པ (’bar ’jug pa) betekent “in de praktijk brengen” of “betreden van het pad”.

Het gaat dus om het voortzetten van de beoefening zonder dat je geest bezwijkt onder zwaarte, frustratie of uitputting. In de Lojong-traditie betekent dit niet dat je je gevoelens moet onderdrukken, maar dat je leert oefenen met een open, vriendelijke en veerkrachtige geest — ook als het moeilijk is.