DILEMMA 1: kiezen

Dat is een krachtig en gelaagd moreel en psychologisch dilemma. Het is een perfect voorbeeld van een duivels dilemma waarbij liefde, wetenschap, eergevoel, machteloosheid en plichtsgevoel elkaar onder druk zetten. Ik zal het voor je uitwerken langs de volgende lijnen, zodat je het kunt gebruiken voor je roman:

🧠

Duivels Dilemma:

“Kiezen tussen professioneel inzicht en persoonlijk verlies.”

Situatie:

Prof. dr. Ehrenstein is een wetenschapper, een man van orde, somatische feiten, hygiëne en logica. Maar thuis leeft hij met Emma, zijn vrouw, een neurotische vrouw die lijdt aan een diepe melancholie (mogelijk hysterie of vroege borderline) als gevolg van jeugdtrauma’s en de verstikkende rol van vrouwen rond 1900.

Emma is in therapie bij Felix van Rhijn, een flamboyante zenuwarts die zich baseert op hypnose, suggestie en zielszorg. Van Rhijn is een oude studiegenoot van Ehrenstein. De twee vertegenwoordigen tegenovergestelde visies op ziekte:

• Ehrenstein: lichamelijke oorzaak, sociale hygiëne, orde en infrastructuur.
• Van Rhijn: innerlijk lijden, mystieke ervaring, de werking van het onderbewuste.

Complicatie:

Ehrenstein vermoedt — of weet — dat Emma verliefd is op Van Rhijn. Hij ziet hoe zij opbloeit door de therapie, maar ook afhankelijk wordt van Felix, die die macht misbruikt. Langer in therapie betekent voor haar misschien hoop, maar voor het huwelijk met Ehrenstein waarschijnlijk het einde.

Dreiging:

Confronteert hij haar of de therapeut, dan loopt zij mogelijk uit het leven. Zwijgt hij, dan verliest hij haar alsnog — én zijn zelfrespect.

🌀

Morele Spanning in lagen:

Psychologisch:

• Schuldgevoel: Heeft Ehrenstein haar te veel verwaarloosd?
• Machteloosheid: Hij kan als arts mensen genezen, maar zijn eigen vrouw niet.
• Jaloezie en vernedering: Zijn wetenschappelijke autoriteit geldt niet in de kamer waar Van Rhijn haar aanraakt via woorden.

Maatschappelijk:

• In 1900 zijn vrouwen geestelijk én juridisch afhankelijk. Haar lijden is ook maatschappelijk.
• Therapie is een nieuw domein: wie heeft zeggenschap over de geest van de vrouw — haar echtgenoot of haar zenuwarts?

Symbolisch:

• De bacterioloog vs. de zielkundige — somatisch vuil tegenover innerlijk gif.
• Emma’s lichaam als strijdtoneel tussen moderniteit en romantische pseudowetenschap.

Narratief:

• Confronteert hij Felix? Dan komt een academisch schandaal naar buiten.
• Gaat hij een gesprek met Emma aan? Dan riskeert hij haar instorting — of haar bevrijding.
• Doet hij niets? Dan verliest hij haar langzaam aan iemand die haar wel ziet.

🔮

Ethische vraag aan de lezer:

“Wat weegt zwaarder: iemands autonomie om lief te hebben wie zij wil — of de bescherming tegen misbruik van die kwetsbaarheid?”

“Is zwijgen uit liefde laf of juist moedig?”

Wil je dat ik dit dilemma omzet in een concrete scènestructuur of dialoog tussen Felix en Ehrenstein of tussen Emma en haar man? Of een innerlijke monoloog van Ehrenstein waarin hij het dilemma overdenkt?

Zeker. Hieronder vind je tien duivelse dilemma’s uit het leven van mensen in de afgelopen twee eeuwen. Elk dilemma dwingt tot een keuze tussen twee waarden of plichten die moeilijk met elkaar te verzoenen zijn. Deze situaties zijn historisch herkenbaar, maar ook existentiële vragen die we ons vandaag nog kunnen stellen:

1.

Vrijheid vs. veiligheid

Situatie: Tijdens de Franse Revolutie, WO II of in het post-9/11-tijdperk.

Dilemma: Accepteer je beperking van je vrijheid als dat veiligheid oplevert? Of is vrijheid fundamenteel, ook als het risico’s vergroot?

2.

Zwijgen om te overleven vs. spreken om onrecht aan te klagen

Situatie: Tijdens totalitaire regimes (bijv. nazi-Duitsland, Sovjet-Unie).

Dilemma: Houd je je mond om jezelf en je gezin te beschermen, of riskeer je alles door je uit te spreken tegen onderdrukking?

3.

Vooruitgang vs. traditie

Situatie: Bij de opkomst van de industriële revolutie, elektrische tram, genetische modificatie, of AI.

Dilemma: Kies je voor technologische vernieuwing die de samenleving verandert, of behoud je traditionele structuren die mensen houvast geven?

4.

Eigen kind of andermans kind redden

Situatie: In oorlog, bij verdrinking, medische triage.

Dilemma: Als je maar één leven kunt redden: dat van je eigen kind of van twee onbekende kinderen?

5.

Liegen om iemand te beschermen vs. de waarheid vertellen met mogelijk destructief gevolg

Situatie: Medische diagnoses, affaires, verraad.

Dilemma: Is het ethisch om te liegen als de waarheid onnodig pijn doet? Of is waarheid altijd heiliger dan bescherming?

6.

Bestaanszekerheid uit uitbuitend werk vs. armoede met integriteit

Situatie: Kinderarbeid, koloniaal bestuur, prostitutie, sweatshops.

Dilemma: Werk je in een systeem dat uitbuit om te overleven, of weiger je — met het risico op honger en uitsluiting?

7.

Eigen volk of universele mensenrechten

Situatie: Koloniaal bestuur, migratie, oorlogsvluchtelingen.

Dilemma: Kies je voor het welzijn van je eigen natie of geef je voorrang aan universele rechten voor vreemdelingen?

8.

Rebelleren tegen onrecht vs. trouw blijven aan instituties

Situatie: Slavernij, apartheid, vrouwenkiesrecht, klimaatprotest.

Dilemma: Buig je je hoofd voor de wet — ook als die onrechtvaardig is — of riskeer je straf om je geweten te volgen?

9.

Zorgen voor een geliefde met zware ziekte vs. eigen leven voortzetten

Situatie: Dementie, psychische ziekte, terminale zorg.

Dilemma: Blijf je zorgen ten koste van jezelf, of kies je voor afstand — met schuldgevoel tot gevolg?

10.

Vergeven of wreken

Situatie: Na verraad, moord, genocide, familietragedie.

Dilemma: Zoek je vergelding (rechtvaardigheid?) of kies je voor vergeving — zelfs als het voelt alsof je het kwaad goedpraat?

Zulke dilemma’s zijn niet zwart-wit. Juist hun complexiteit onthult iets over iemands karakter, waardenhiërarchie en tijdsgeest. Als je ze in je romanstructuur verweeft — expliciet of impliciet — creëer je morele diepgang en herkenning. Wil je één van deze dilemma’s verder uitwerken als scène of confrontatie in je verhaal?

11. 

Karaktermoord: trouw zijn aan je gevoel (karakter) of de wensen, waarden en idealen van je context (de ouders, vrienden, maatschappij, cultuur) doorvoeren?

Uitstekend thema. Hier is de uitgewerkte versie van Dilemma 11 — Karaktermoord — die je kunt toevoegen aan je verhaalstructuur:

Dilemma 11: Karaktermoord

Kernvraag

Blijf je trouw aan je eigen karakter, intuïtie en overtuiging — zelfs als dat leidt tot conflict, afwijzing of isolement?

Of buig je mee met de waarden en idealen van je omgeving — uit liefde, loyaliteit, schaamte of overlevingsdrang?

Psychologische laag

• Innerlijke verdeeldheid: het zelf dat zich wil uitspreken vs. het zelf dat wil behagen.
• Schaamte, zelfverwijt en het gevoel van ‘niet jezelf zijn’.
• Dissociatie of ‘rollen spelen’ als overlevingsmechanisme.

Maatschappelijke laag

• De druk van sociale rollen (kind, partner, werknemer, burger).
• Verwachtingen van ouders, religie, natie, generatie.
• De cultuur van conformisme, eer, familiebelang of reputatie.

Symbolische laag

• Een personage dat zijn eigen dagboek verbrandt om te voldoen aan wat ‘van hem verwacht wordt’.
• Iemand die een innerlijke stem hoort, maar die overschreeuwd wordt door de stemmen van anderen.
• Een spiegel die dof wordt naarmate het personage zijn ware gezicht verliest.

Narratieve laag

• Een scène waarin iemand een keuze maakt die ogenschijnlijk moreel juist is — maar die zijn eigen wezen verraadt.
• Een subtiele vorm van zelfverraad die zich pas jaren later als depressie of identiteitstwijfel manifesteert.
• Een personage dat radicaliseert of breekt als reactie op jarenlange onderdrukking van zijn karakter.

Ethische vraag aan de lezer

• Wanneer is trouw aan jezelf egoïsme — en wanneer is het morele noodzaak?

Laat me weten als je dit dilemma gekoppeld wil zien aan een specifiek personage (bijv. Therese Ehrenstein of Simon Veldink), of als je een scène wil waarin deze spanning tot uiting komt.