De plataan als symbool van Zuid-Frankrijk
Bij platanen moet ik altijd als eerste aan Frankrijk denken. Het is mijn boom van het vakantiegevoel en warme streken. Een bloedhete en lome middag. Een dorpsplein ergens in Zuid-Frankrijk. Gefilterd licht. Een paar oude mannen die een potje jeux-de-boules spelen in de schaduw van het bladerdak.
De plataan groeit al honderden jaren in Nederland. Toch heb ik hem als eerste gezien op een vakantie in Frankrijk. Ik kan mij in mijn vroegste jeugd, de tuin rond ons huis of in het dorp waar ik woonde, geen plataan herinneren. Ook niet rond mijn school.
De bladvorm is markant: scherpe driehoekige punten. Dat maakt het silhouet van de boom ook makkelijker te herkennen. Niet zo’n ronde bol maar een afgeplatte bovenkant met een beetje stekelige omtrek. De bast is natuurlijk berucht. Het patroon lijkt op een camouflagepak voor een militair in de woestijn. De stam is geschilferd waardoor je de kleuren geel en groen van de stam door de bast heen ziet schemeren.
Nooit was er een schaduw / Umbra mai fu
Nooit geweten dat die droevige aria (Umbra mai fu) uit de opera ‘Xerxes’ van Händel, over de schaduw van een plataan handelt. Het is een geliefd nummer bij begrafenissen. Helemaal in de vertolking van Kathleen Ferrier. De plataan is in dit lied symbool voor de rust, het vertrouwen en de veerkracht. Donder, bliksem en stormen: de plataan kan ze allemaal weerstaan.
Platanen in Amsterdam
De dikste platanen van Amsterdam staan in het Leidse bosje. Wanneer je het Vondelpark uit fietst richting het Max Euweplein maar voor de brug linksaf slaat, richting het Leidse plein, kun je ze niet missen. Wat een vetzakken. De ouderdom valt wel mee (geplant 1865: dus zo’n 155 jaar) maar hun obese gestalte is imposant als je er voor staat. De zijtakken beginnen ook vrij laag, als de mollige armen van een oermoeder.
Mijn favoriete plataan van Amsterdam is het exemplaar iets verderop, aan de overkant van de trambaan. Zo ongeveer schuin tegenover Bever. Het is boom die mij het meest aan de zorgeloze studententijd doet denken. Zeeën van tijd. Altijd na een bezoek aan de Alfa (een bioscoop die vroeger achter café De Balie zat) nog even naar het zagende mannetje lopen. Op de een of andere manier wist ik met mijn kennis van de verborgen beeldjes in de stad ook altijd vriendinnen te imponeren.
Zagende mannetje op zijtak van plataan verplaatst
In het begin van de jaren negentig hadden wij namelijk ook al een mysterieuze kunstenaar die af en toe een beeldje ergens neerzette op straat. Een soort Banksy avant-la-lettre. De ironie van het mannetje dat rustig en vastberaden de tak waarop hij zelf staat doorzaagt, is fantastisch. De machtige zijtak van de plataan ook. Een ding is veranderd. Het mannetje is verhuisd naar de plataan dichter naar de brug omdat de tak te veel begon door te buigen. Laten we zeggen: het mannetje is toch in staat geweest die tak door te zagen in de loop der tijd. Panta Rhei.
