Marlin*** NPO start (documentaire)
‘Pics or it didn’t happen‘
Van de eerste razzia’s door de Duitsers in Amsterdam in de Tweede Wereldoorlog zijn genoeg beelden bekend. Vrij ongebruikelijk fotografeerde een Duitse soldaat op het Jonas Daniël Meijerplein in 1941 de hulpeloze mannen die geknield hun verschrikkelijke lot afwachtten. Deze na de oorlog iconisch geworden foto’s (iedereen kent ze uit het geschiedenisboek van de middelbare school) waren bedoeld voor het thuisfront. Heinrich Himmler had opdracht gegeven vanuit Duitsland aan de Nederlandse SS-baas Rauter om een einde te maken aan de onrust in de stad.
In onze hoofdstad werd namelijk steeds meer verzet gepleegd tegen de provocaties van de NSB richting Joodse stadsbewoners. Bij een van de vechtpartijen tussen Joodse en NSB-knokploegen raakte Hendrik Koot van de WA, de geüniformeerde ordedienst van de NSB, zwaargewond en stierf later in het ziekenhuis. Later raakte in de ijssalon Koco in de Van Woustraat 149 zelfs Duitse soldaten gewond bij een rel tussen de Joodse eigenaren en fascistische provocateurs.
Titel: “De Stakende Stad”
Beoordeling: ***
Genre: documentaire
Makers: Martijn van Haalen en Bernd Wouthuysen.
Uitzendkanaal: NPO
Rauter sloot daarom op 22 februari de Waterloopleinbuurt hermetisch af en liet meer dan 400 Joodse mannen oppakken en wegvoeren. Slechts twee mannen keerden na de oorlog levend terug. Als reactie op deze vervolgingen van de Duitsers legden op 25 februari Amsterdamse trambestuurders, haven- en fabrieksarbeiders het werk neer. Na de stakingen van februari werden als represaille een aantal van deze Amsterdamse stakingsleiders door de Duitsers geëxecuteerd.
“Ik ben zo gepakt hierdoor. Zou een borrel helpen…”
In de docu de Stakende Stad uit 2016 proberen Martijn van Haalen en Bernd Wouthuysen deze eerste slachtoffers van de jodenvervolging in Amsterdam een gezicht te geven. Ondanks de vele foto’s zijn de namen van de vervolgden onbekend. De documentaire-makers interviewen historici maar ook de nog schaarse ooggetuigen over de anonimiteit van de eerste slachtoffers van een razzia in Europa. Ook is er in 2016 nog geen beeldmateriaal van de stakingen bekend. Waarschijnlijk vermorzeld in de Duitse propoganda machine.
Inmiddels zijn er wel foto’s opgedoken van de stakingen en heeft historica Wally de Lang de slachtoffers een gezicht gegeven.
De docu uit 2016 is dus enorm achterhaald maar toch het aanzien waard vanwege de interviews met ooggetuigen. De joodse man Dolf Arondson bijvoorbeeld was in 1941 20 jaar oud. Hij woonde aan de Amstel met zijn vader en broer en probeert diep in zijn geheugen te tasten om de gebeurtenissen in februari 1941 te reconstrueren. Met een vergrootglas tuurt hij op de iconische foto’s om misschien iemand te herkennen.
Na 80 jaar lukt het hem toch nog om details te herinneren. Het is ontroerend om te zien hoe deze melancholieke man tijdens het vraaggesprek aanvankelijk met de distantie van een oude man terugkijkt op dit pijnlijke verleden maar gaande weg weer sprakeloos wordt bij zoveel leed. Tot slot mompelt hij: ‘Ik ben zo gepakt hierdoor. Zou een borrel helpen? Wilt u een borrel?’
Amsterdammers hebben staan wegkijken maar wat konden ze anders?
Het is een mysterie in de geschiedenis van de jodenvervolging en volgens mij nog steeds een collectief trauma van de stad. Het blijft namelijk bij die ene staking in Amsterdam. Daarna is de deportatie georganiseerd op gang gekomen en nooit meer tegengewerkt. Afgezien van een mislukte aanslag op het bevolkingsregister hebben de meeste Amsterdammers staan toekijken (of eigenlijk wegkijken). Het is sowieso een pijnlijk gegeven dat in alle landen van Europa juist in Nederland de Duitsers het minst zijn tegengewerkt. Wat zegt dat over onze volksaard? Over de Amsterdamse ambtenaren die netjes en gedwee hun administratie op orde hielden. Die treinmachinisten van de NS die eerst naar Westerbork reden en vervolgens zelfs door naar Polen? Het blijven pijnlijke vragen.
De cijfers zijn overbekend. Van de circa 140.000 Joden in Nederland zijn er 107.000 gedeporteerd; 5.200 keerden levend terug: ongeveer 73 procent van hen hebben de kampen niet overleefd. Onder de Joodse Amsterdammers overleefden ongeveer 75% de Holocaust niet.
Marlin
