Marlin***** SBS (oorlogsfilm)
Soms denk ik dat mijn, tot slot van rekening aangeleerde besef van goed en fout, terug te voeren is tot de allesbepalende invloed van één film: Soldaat van Oranje. Het moet in 1977 geweest zijn, stiekem samen met mijn oudere zus in de Rembrandt-bioscoop in Utrecht. Ik was nog geeneens veertien – de toen minimale leeftijd voor zo’n speelfilm met seks en geweld.
Ik ben een van de jongens die het nooit zal kunnen verwerken dat hij de Tweede Wereldoorlog niet heeft meegemaakt, dat ik nooit de kansen zal krijgen die Erik Hazelhoff Roelfzema wel kreeg.’
Joost de Vries, De republiek (2013)
Het filmverhaal over de avonturen van de Leidse student rechten Erik Lanshof tijdens de Duitse bezetting is oer-Hollands en bijna onderdeel geworden van ons collectieve geheugen. De knulligheid van het Nederlandse leger dat op de fiets, met wapens uit de Eerste Wereldoorlog, de Duitse aanval wilde pareren is hilarisch maar al te waar. De slecht georganiseerde verzetsgroepen, die voor het merendeel bestonden uit wilde avonturiers en criminelen, deden meer kwaad dan goed; de Duitsers die slim via het verraad van landgenoten de Engelse geheime dienst om de tuin konden leiden (das Englandspiel) – alles ademt typisch Nederlands. De film van Paul Verhoeven is in die zin een herkenbaar maar wrang jongensboek. Iconisch dat zeker. Ik las eens in een erg intellectualistische roman van Joost de Vries ‘De republiek’ de opmerking:
Ik ben een van de jongens die het nooit zal kunnen verwerken dat hij de Tweede Wereldoorlog niet heeft meegemaakt, dat ik nooit de kansen zal krijgen die Erik Hazelhoff Roelfzema wel kreeg. Dat vond ik heel herkenbaar. En misschien heeft deze film wel dezelfde uitwerking op mij gehad.
| Titel: | Soldaat van Oranje |
| Jaar: | 1977 |
| Beoordeling: | ***** |
| Genre: | oorlogsfilm |
| Regisseur: | Paul Verhoeven |
| Script: | Gerard Soeteman |
| Bron: | Erik Hazelhoff Roelfzema , Soldaat van Oranje (oorspronkelijk Het hol van de ratelslang), 1970 |
| Acteurs: | Rutger Hauer (Erik Lanshof), Jeroen Krabbé (Guus LeJeune) en Derek de Lint (Alex) |
De reactie’s van de Nederlanders op de Duitse bezetting
Het script van Soeteman is losjes gebaseerd op het boek ‘Soldaat van Oranje’ van oud-verzetsstrijder Erik Hazelhoff Roelfzema. Het begon allemaal zo vredig als hechte groep vrienden in een studentenhuis aan het Rapenburg. Toen de Duitsers in 1940 binnen 5 dagen Nederland hadden ingenomen, nam het leven van de vijf studenten een grote wending. De levensverhalen rond deze studenten illustreren de verscheidenheid aan reactie’s van Nederland op de bezetting. Guus en Jan gaan in het verzet, worden gepakt en gedood door de Duitsers. Alex wordt lid van de SS en sterft aan het Oost-front. Robbie Veenman verraadt zijn vrienden en wordt uiteindelijk door het verzet geliquideerd.
De houding van Jacques in ‘Soldaat van Oranje’ staat inmiddels symbool voor de houding van de meerderheid van de Nederlandse bevolking tijdens de bezetting: ‘accommodatie’
Erik, de hoofdpersoon in de film, gaat ook in het verzet, overleeft zijn verzetsacties en schopt het zelfs to persoonlijke adjudant van koningin Wilhelmina. Hij wordt als held na de bevrijding onthaald. Als Erik na de oorlog in Leiden in zijn oude studentenhuis terugkeert, kijkt hij meewarig naar de groepsfoto van zijn vrienden van voor de oorlog. Bijna al zijn vrienden zijn dood. Van de groep is alleen nog Jacques over. Vooral omdat hij te laf was om in het verzet te gaan. Jacques paste zich aan en hield zich voor de rest afzijdig. De houding van Jacques staat inmiddels symbool voor de houding van een meerderheid van de Nederlandse bevolking tijdens de bezetting: ‘accommodatie’ zoals historicus prof. Blom dat zo duister noemde in de jaren ’90. Dat zag Paul Verhoeven al heel goed in 1977. Hij moest alleen nog Zwartboek (2006) maken om deze ongemakkelijke waarheid in ons collectieve geheugen te verankeren.
