‘De Avonden'(3): Ik ben toch welkom, niet?

***** (YouTube)

Het is één dag voor Kerst.
Frits gaat in het Wespennest (De Bijenkorf) een cadeau kopen voor de pasgeboren baby van vriend Jaap. Op zich een gevoelig gebaar van onze beroepscynicus maar als hij op baby-bezoek komt kan hij het niet laten om te provoceren en de aanwezigen pijn te doen. Eerst nog een paar verhalen over enge ziektes in het algemeen maar al snel wordt hij persoonlijk.

Titel: De Avonden ( 1947)
Beoordeling: *****
Genre:  Literatuur
Hoofdstuk: 3.
Auteur:  Gerard Reve
Uitzendkanaal: YouTube (audioboek ‘Reve leest De Avonden’)

Door het voortdurend herhalen van minutieuze waarnemingen wordt het dwangneurotische karakter van Frits invoelbaar tijdens De Avonden van Reve

De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat dit een enigszins saai hoofdstuk is, vooral het begin. Het voortdurend herhalen van allerlei waarnemingen is natuurlijk een stijlelement dat Reve gebruikt om het dwangneurotische karakter van Frits invoelbaar te maken maar het was net een onsje te veel in hoofdstuk 3.

‘Ze toonde hem de geschenken: een houten lokomotief, een vrachtauto, onderkleertjes, een geborduurd schortje en een prentenboek.’

Al die minutieuze opsommingen. Mijn hemel, ik werd er gek van.
Wat mij opviel was dat Frits de chocoladerepen illegaal koopt/ of ontvangt. De verkoper stopt ze in ‘zijn’ zak, na eerst om zich heen gekeken te hebben. Fascinerend. Was chocola nog op de bon in 1946?

Eenmaal op bezoek bij Joosje, de vrouw van Jaap, moet Frits zich verhouden tot het symbool van zijn aartsvijand: ‘de volwassene’: de Oude Dame, tante Stien. Reactionair, overbezorgd, geobsedeerd door ziekte. Uit onmacht schakelt hij meteen in een hogere versnelling qua onzinpraat. Puur om de stilte te overbruggen.
‘Als je elke dag levertraan inneemt – dat doe ik sinds kort – dan hoef je nooit bang te zijn voor koude voeten.’ ‘Kijk maar naar Amerika,’ zei tante Stien, ‘nergens is zoveel kanker als daar.’ ‘Dat komt,’ zei Frits, ‘omdat ze slecht toebereid eten gebruiken, veel drank, uitgebreid soeperen, hete worst in cafeteriaas eten en zich te veel van specerijen bedienen.’ Door zelf te overdrijven steken de gemeenplaatsen van de ‘volwassenen’ in de kamer nog scherper af. Terwijl Frits later op de avond dezelfde onzinpraat met Jaap voortzet maar dan lijkt het er op of ze beiden er lol in hebben om elkaar te overtreffen in het beschrijven van gebochelden, blinden en andere mismaakten.

‘Ik moet mijn gedachten stopzetten’, herhaalde hij telkens in zichzelf bij het tandenpoetsen en uitkleden

Via de ironie heeft Frits wel degelijk contact met Jaap. Zeker wanneer er nog meer bezoek komt en zij de draken steken met een man die steeds vraagt ‘ik ben toch wel welkom?’. Hij weet ook met Jaap af te spreken voor zaterdagavond, eerste kerstdag. Jaap stelt Frits’ vriendschap op prijs maar misschien voelt hij het niet als zodanig.
”‘Met je gezondheid het beste,’ zei Jaap. ‘Zaterdagavond gaat het door, daar reken ik op. Ik kom denkelijk voor die tijd nog wel langs. Ik ben toch welkom?’ Bij deze laatste woorden trommelde hij zich op borst en buik en maakte boksbewegingen. Beneden gekomen, hoorde hij Jaap hem naroepen: ‘Ik ben toch welkom, niet?’ De stem sloeg over in gelach.”
De avond eindigt met een opmerking van Frits die mij dit keer extra opviel. ”Hij verliet de kamer. ‘Ik moet mijn gedachten stopzetten,’ herhaalde hij telkens in zichzelf bij het tandenpoetsen en uitkleden.” Anders omgaan met gedachten, daar zijn nu hele Mindfulness-cursussen op gebaseerd. Bij Frits zou het zeker geholpen hebben.

De fictie uit De Avonden van Reve ingehaald door de realiteit

Intussen weten we dat de oude schoolvriend Jaap Elderer waar Frits in dit hoofdstuk op bezoek gaat, in werkelijkheid Lucas van der Land (1923-1984) was. Hij werd later hoogleraar Geschiedenis aan de UvA en actief in de provobeweging in de jaren ’60. Zijn vrouw Joosje is Mirjam Noordenbos (1925-2017), zij werd schrijfster. Hansje Elderer – het kind met het scheef gegroeide hoofd, is René van der Land, directeur van de Rietveldt-Academie.
Hieronder nog een foto van Gerard Reve op de Magere Brug met zijn vader en moeder en Karel van het Reve (Joop van Egters), later hoogleraar Slavische Letterkunde aan de Rijksuniversiteit Leiden). Joop is niet bepaald kaal.